محمد جواهر کلام مترجم کتاب «درآمدی تاریخی و انتقادی بر رمان عرب» اثر راجر آلن در بررسی زبان و ادبیات عرب گفت: رمان عربی بازتاب محیط جغرافیایی ست ولی محیط جغرافیایی در جامعه عرب تا حدود زیادی در شکل دادن به رمان و شعر و شاخه های دیگر هنر تأثیر داشته و دارد.
به گزارش پایگاه خبری تحلیلی استادنیوز، محمد جواهر کلام مترجم برجسته کشور است که در نخستین شب بخارا در سال98 ، با اشاره به تاثیر متقابل زبان و ادبیات فارسی و عربی گفت: رمان عربی که بیشترین ارتباط فرهنگی ایرانی ها با اعراب از رهگذر آن صورت گرفته و می‌گیرد، بیشترین دلبستگی امروز مترجمان عربی است. در دوره قاجار مترجمان عربی محدود بودند ولاجرم کتابهایی که به عربی ترجمه می‌شدند نیز معدود بود. دلیلش هم سطح پائین سواد و فرهنگ بود و خوانندگان زیادی وجود نداشتند تا به تبع آن تعداد مترجمان فزونی بگیرند.
جواهرکلام با اشاره به شرایط ترجمع در قرن معاصر گفت: اکنون اوضاع برای ترجمه آثار عربی بهتر از قبل است. هم سواد گسترش یافته و هم مترجمان زیاد شده‌اند. مترجمان فراوانی رو به ظهور گذاشته‌اند و جوانان عرب و عرب زبان، بیشترین آثار عربی که اکثراً رمان و داستان کوتاه است را به خامة زبان فارسی درآورده‌اند. صرف نظر از دقت این ترجمه‌ها و حفظ امانت اثر اصلی، نباید بر کوشش این مترجمان، از نظر کمی و کیفی، چشم فرو بست. یکی از مترجمان عربی، که همگی، صحت ترجمه‌ها و روانی فارسی‌نویسی‌اش را می‌ستایند، زنده‌یاد کاظم برگ‌نیسی است. که یاد و خاطره او گرامی باد.
مترجم زبان عربی، رمانهای این زبان را عامل شگفتی خواند و افزود: رمان عربی مانند هر پدیده‌ای تاریخی دارد و عواملی باعث شکفتگی آن می‌شوند. همچنین عواملی از رشد آن جلوگیری می‌کنند. کتاب راجر آلن نخستین بار یکی از بخشهای کتاب «تاریخ ادبیات مدرن عرب» ویراسته دکتر م. م. بدوی از انتشارات دانشگاه کمبریج بود سپس به طور مستقل چاپ گردید. آخرین چاپ این کتاب در سال 1995 توسط دانشگاه سیراکیوز انجام گرفت. این نسخه در سال 1997 توسط خانم حصه ابراهیم منیف (خواهر عبدالرحمن منیف) به عربی ترجمه شد که البته خالی از مشکلات نیست.
وی با اشاره به اشکالات ترجمه های پیشین گفت: در ترجمه های پیشین، مترجم بعضی واژه‌های انگلیسی را درست نفهمیده، دو پاراگراف به زبان فرانسه را از ترجمه خود حذف کرده؛ و کتاب از دو فقره بسیار ضروری هر کتاب تحقیقی، چون فهرست منابع و فهرست اعلام بی بهره است. از این رو مترجم فارسی بر آن شد نسخه انگلیسی اثر را پیدا کند و با آن نواقص نسخه عربی را رفع نماید. اصل کتاب بدوی را دانشگاه کمبریج و دانشگاه سیراکیوز مشترکاً به شکل فاخری چاپ کرده‌اند.
محمدجواهرکلام از ترجمه فاخر استاد شفیعی کدکنی به نیکی یاد کرد و افزود: که در سال 1352 بخش شعر کتاب تاریخ ادبیات مدرن عرب را دکتر محمد رضا شفیعی کدکنی که پژوهشهای او در زبان فارسی و ادبیات عربی انکار ناشدنی است، تحت عنوان «دگرگونیهای شعر معاصر عرب» ترجمه کرده که در شماره 3 مجله الفبای زنده‌یاد غلامحسین ساعدی چاپ شده. همین مقاله بود که نگارنده را با کتاب بدوی آشنا کرد. کتاب بدوی یک کتاب جامع دانشگاهی است که کلاً اختصاص به ادبیات معاصر عرب دارد، و در آن شعر، داستان (رمان، داستان کوتاه)، نقد ادبی و ادبیات زنان نویسنده عرب و فقرات دیگری مورد بحث قرار گرفته‌اند.
پژوهشگر زبان عربی درباره نسخه عربی و نسخه انگلیسی راجر آلن گفت:راجر آلن مستشرقی انگلیسی که علاوه بر مقالات فراوانی که در باب ادبیات عرب نوشته، چند رمان عرب را به انگلیسی برگردانده از جمله مرایا (آینه‌ها) و السمان و الخریف (بلدرچین و پائیز) هر دو اثر نجیب محفوظ. یکی از آثار مویلحی، نویسنده مصری را نیز به انگلیسی ترجمه کرده است. او تا سالها در دانشگاه پنسیلوانیای آمریکا استاد زبان و ادبیات عرب بوده و بنا براین می توان گفت که کتاب «رمان عرب» به دست یک متخصص نوشته شده. این اثر نخستین بار درسال 1982 و دومین بار در 1995 توسط دانشگاه سیراکیوز در آمریکا چاپ و منتشر شد. یاد‌آور باید شد که آلن این کتاب خود را کتابی مقدماتی می‌داند و ادعایی ندارد که همه جوانب رمان عرب را بررسی کرده است. و این نکته مهمی است که خواننده همواره باید در خاطر داشته باشد.
جواهرکلام درباره رمان عربی گفت: «رمان عربی»، رمان عربی، مانند رمان فارسی رمانی است که به عربی نوشته شده، در میان ملل عرب شکل گرفته و کلاً شاخه‌ای از ادبیات عرب است. ملل عرب را بسته به کشورهاشان مسامحتاً 20 کشور دانسته‌اند اگرچه در منطقة عربی مناطقی هست که زبانشان را در این عداد نیاورده‌اند. رمان عربی را به طور کلی متأثر از رمان غربی می‌دانند، ولی تأثیر با تقلید فرق دارد، و خواننده رمان عرب می‌بیند که با گونة خاصی روبروست که برخاسته از جوامع عرب است و منعکس کننده آمال و آرزوهای انسان عرب است، انسانی که در صحرا به گونه خاصی پرورش یافته، در لبنان و در عربستان و شمال آفریقا به گونه‌ای دیگر. نمی‌خواهم بگویم که رمان عربی یکسره بازتاب محیط جغرافیایی است، ولی محیط جغرافیایی در جامعه عرب تا حدود زیادی در شکل دادن به رمان و شعر و شاخه های دیگر هنر تأثیر داشته و دارد.
مترجم کتاب در بررسی اثر ترجمه شده گفت: راجر آلن کتابش را به پنج فصل تقسیم کرده است. در فصل اول اصطلاحات خاص رمان در ادبیات غربی را به میان می‌کشد و گوشه چشمی نیز به کشورهای عرب دارد و اینکه کشورهای عرب چه معادلی برای این اصطلاح گذاشته‌اند. فصل دوم که فصلی نسبتاً طولانی است، عنوانش «مراحل نخستین» است، و در آن نویسنده چگونگی پیدایش رمان عرب و مراحل موثر در پیدایش آن می‌پردازد. آلن در این فصل از النهضه یا جنبش نوزایی عرب یاد می‌کند که همه نویسندگان و همه مورخان آن را چون دوره رنسانس اروپا، سرآغاز عصر دگرگونی در جامعه عرب می‌دانند. افزایش ارتباط عربها با جامعه غرب، انتقال دانش و فرهنگ غربی به جامعه عرب و ترجمه ادبی و علمی آثار غرب به عربی از رهاوردهای این دوره است. این دوره که شبیه دوره روشنگری اروپاست، رمان از مراحلی چند می‌گذرد، تقلید آثار غربی، کند و کاو اعراب در آثار کلاسیک خود و کوشش در استخراج آثاری از آن که با وضع روزگارشان همخوان باشد.
جواهر کلام فصل چهارم این کتاب را مهمترین فصل آن دانست و گفت: در فصل چهارم، که به گفته نویسنده مهمترین فصل کتاب است، راجر آلن 12 رمان را به عنوان رمانهای برگزیده عرب بر می‌گزیند و تحلیلشان می‌کند: این رمانها عبارتنداز: پرچانگی بر فراز نیل (نجیب محفوظ)؛ بازمانده‌ها (یا ما تبقی لکم) از (غسان کنفانی)؛ بازگشت پرنده به دریا (حلیم برکات)؛ فصل مهاجرت به شمال (طیب صالح)؛ هفت روز آدم (عبدالحکیم قاسم، مصری)؛ کشتی (جبرا ابراهیم جبرا، فلسطینی/ عراقی)؛ چهارگانه نویسنده‌ای به نام اسماعیل فهد اسماعیل (عراقی)؛ زینی برکات (جمال غیطانی)؛ الوقائع الغریبه فی اختفاء سعید ابی‌النحس المتشائل (از امیل حبیبی)؛ النهایات (عبدالرحمن منیف)؛ داستان زهره (حنان الشیخ) و خونابة سنگ (از ابراهیم الکَونی نویسنده لیبیایی). خوشبختانه اکثر این رمانها به فارسی ترجمه شده‌اند و خواننده می‌تواند بدانها مراجعه کند.
وی با اشاره به پیشرفت ترجمه آثار عربی گفت: آلن کتاب خود را با فصل پنج به پایان می‌رساند که طی آن نگاهی دارد به آنچه در فصلهای قبل گفته و اظهار امیدواری می‌کند که خوشبختانه اکنون که رمان در مسیر پیشرفت خود افتاده، به زودی بزرگان دیگری بیافریند و آثاری درخشان به وجود آورد که سد سانسور و موانع دیگر را شکسته باشند و انسان عرب را به دنیای جدیدی رهنمون کنند. البته رمان عرب از زمان نوشته شدن کتاب راجر آلن تاکنون دگرگونیهای فراوانی را از سر گذرانده و هم نویسندگان و هم ناقدان جدیدی پا به این عرصه گذاشته‌اند، که بررسی آثار آنها و نقششان در ادبیات معاصر عرب امری لازم است و به کتابی جداگانه، بلکه چندین کتاب، نیازمند است.
گفتنی ست محمد جواهرکلام مترجم برجسته زبان وادبیات عرب، متولد 1330 از اعراب خوزستانی ست که از دانشکده حقوق دانشگاه تهران در سال 1353 در رشته علوم سیاسی فارغ‌التحصیل شده است.
انتهای خبر///
