بیژن و منیژه ؛ انتخاب روایتی درست برای زمانه ای درست
ابوالفضل خطیبی نویسنده و شاهنامه پژوه با تقدیر از ساخت کتاب صوتی «بیژن و منیژه» توسط ابوالحسن تهامی گفت: استاد تهامی در اجرای ای اثر از مشورت بزرگان شاهنامه پژوه بهره برده و روایتی درست برای زمانه ای درست را انتخاب کرده که در هر عصری حال و هوای پر مهر و عاشقانه آن جاری ست.
به گزارش پایگاه خبری تحلیلی استادنیوز؛ کتاب صوتی بیژن و منیژه اثر ابوالحسن تهامی ست که یکم تیرماه و در تالار فردوسی تهران رونمایی شد.
خطیبی درباره این کتاب صوتی گفت: داستان بیژن و منیژه در کنار داستانهای رستم و سهراب، گذر سیاوش از آتش و رستم و اسفندیار، یکی از چهار داستان زیبا در کتاب شاهنامه فردوسی است. انتخاب داستان بیژن و منیژه توسط ابوالحسن تهامی برای تولید کتاب صوتی، انتخابی هوشمندانه بود. من خودم دو بار این آلبوم را گوش دادم. واقعاً تحسین‌برانگیز است و یک بار اشک در چشمانم حلقه زد.
این شاهنامه پژوه با اشاره به مشابهت های این داستان با داستانهای دیگر اظهار کرد: سابقه داستان بیژن و منیژه به دوران پارت‌ها باز می‌گردد. داستان «ویس و رامین» که فخرالدین اسعد گرکانی آن را به نظم درآورده یا «درخت آسوریک» که در ژانر مناظره خلق شده است هم مانند داستان بیژن و منیژه ریشه در ادبیات پارتی دارد. در دوره پارتی، در حوزه جغرافایی سیستان خاندان سکایی‌ها بودند و خاندان گودرز هم در منطقه مرو تا گرگان حکومت می‌کردند. خاندان گودرز در شاهنامه بسیار نام‌آورند و نسبت به خاندان سکایی‌ها تاریخی‌تر هستند چرا که ما نام سه نفر از شاهان این خاندان یعنی گودرز،گیو و بیژن را در شاهنامه داریم و به نوعی این خاندان از گذرگاه تاریخ وارد حماسه می‌شوند. کهن‌ترین متنی که داستان بیژن و منیژه درآن آمده است «اعمال توماس حواری» در قرن سوم میلادی است که رهاورد سفر توماس به هند است و او در این کتاب اشاره‌ای به این داستان دارد.
وی با اشاره به ریشه های پارتی داستان بیژن و منیژن گفت: در این داستان های عاشقانه ای که از دوران پارتی برای ما باقی مانده است، ویس و رامین را حتما خوانده اید، ما یک بی پروایی هایی را می بینیم، یک سری آزادی های زنان آنجا دارند البته این آزادی ها برای اشراف زادگان است و ما نمی دانیم در میان توده های مردم هم زن ها آنقدر آزادی داشته اند یا نه؛ ولی دست کم این نوع ادبیات به ما نشان می دهد ولی در منطقۀ سیستان که حماسه ها پرورده می شوند یک مقدار اخلاقی تر به نظر می رسد. اگر بخواهیم ادبیات پارتی را با ادبیات ساسانی مقایسه کنیم، تفاوت هایی می بینیم. مثلا بیشتر داستان های تاریخی و نوع ادبی اندرز است که در زمان ساسانیان بیشتر رواج دارد و ادبیات دینی. به خاطر اینکه دین زرتشتی دین رسمی زمان ساسانیان است و طبیعی است که ادبیات دینی در این دورۀ ساسانیان نسبت به دورۀ پارتی که ما با یک مذهب رسمی مواجه نیستیم بیشتر رواج داشته باشد.
خطیبی داستان بیژن و منیژه را در امتداد داستانهای زیبای شاهنامه خواند و افزود: یکی از زیباترین پیش درآمدهای داستانی در شاهنامه متعلق به داستان بیژن و منیژه است که با مطلع «شبی چون شبه روی شسته به قیر/ نه بهرام پیدا نه کیوان نه تیر» فضای وهم‌انگیز و به شدت تیره و تاری را توصیف می‌کند. در این داستان هم پیش درآمد، ارتباط مستقیمی با متن داستان دارد و متناسب با متن داستان است. علاوه بر این، تصویرپردازی‌ها نیز در داستان بیژن و منیژه روح زنده‌ای دارد. ما می دانیم داستان بیژن و منیژه از جمله داستان هایی است که سابقه اش به دورۀ پارتیان بازمی گردد و از دو واج «ژ» در نام آن ها خود نشان می دهد که این شخصیت ها به دوران قبل از ساسانیان تعلق دارند، می دانید که در فارسی میانه ما واج «ژ» و «ج» نداشتیم و به جایش «ز» هست. مثلا در شاهنامه استاد خالقی بارها دوستان خوانده اند که دز به جای دژ است. این دو واج ژ نشان می دهد این داستان مربوط به ادبیات دوران پارتی است.
وی با تحسین آلبوم صوتی بیژن و منیژه گفت: باید به آقای تهامی و همکارانشان بابت این کار تبریک بگویم. یکی از ویژگی‌های کار تهامی این است که برای خلق این اثر مشورت کرده و اساس کارش را شاهنامه چاپ استاد خالقی قرارداده است. کم و زیاد کردن بیت ها را برمبنای همین نسخه معتبر شاهنامه قرارداده است. بخش‌هایی که انتخاب کردند هوشمندانه بوده است؛ فقط تنها انتقادی که من دارم این است که چرا جوّ این اثر اینقدر مردانه است همه این هنرمندان درجه یک هستند اما صداپیشه‌ای که کارش واقعاً به دل من نشست، خانم آشامحرابی بود که نقش منیژه را می‌گفت.
وی درباره این اثر گفت: من در مورد کار استاد تهامی این سی دی را در اتومبیلم گوش دادم و داستان زیبایی دارد. قسمتی هست که رستم به منیژه می گوید که در اطراف چاه بیژن هیزم جمع کن و اتشی برافرود تا من بتوانم راهم را پیدا کنم و بیت هایی که فردوسی در اینجا می سراید و شما فقط توجه کنید به تصویرپردازی ها و واقعا مثل روح زنده است. واقعا کار استاد تهامی را تأیید می کنم و از آن لذت بردم.
خطیبی در خصوص ویژگی های این اثر افزود: یک ویژگی این اثر دارد و من آن را تحسین می کنم و آن این است که ایشان مشورت کرده و اساس کارش را چاپ استاد خالقی قرار داده است و این خیلی مهم است. و تلفظ ها و کم و زیاد بودن بیت ها را بر آن اساس قرار داده است و یک تغییراتی داده اند و من که تخصصی روی شاهنامه کار می کنم انتظاری ندارم که دقیقا همه جا تلفظ های زمان فردوسی را به کار ببرند واقعا نشدنی است مثلا اگر ما بخواهیم تلفظ زمان فردوسی را امروزه به کار ببریم آن ارتباط گسسته می شود. از این نظر یک تعادلی بین تلفظ های اصیل شاهنامه و تلفظ هایی که امروزه داریم و این خوب است. آن بخش هایی که انتخاب کردند هوشمندانه بوده است.
گفتنی ست کتاب صوتی بیژن و منیژه اثر استاد ابوالحسن تهامی در یکم تیرماه در تالار فردوسی تهران با حضور بزرگان ادب و موسیقی ایرانی رونمایی شد.
