همه چیز از یک دغدغه زیست محیطی آغاز شد. دغدغه ای که محمد بختیاری را به عنوان یک علاقه مند به حفظ زمین، به ترویج استفاده کمتر از وسایل نقلیه در شهرهای پرجمعیت ترغیب کرد. بختیاری و گروهی از علاقه مندان به حفظ محیط زیست، این طرح ملی را با عنوان «سه شنبه های بدون خودرو» نامگذاری و آغاز کردند که از کلانشهر اراک آغاز شد و اکنون در شهرهای مختلف کشور به شیوه های متنوعی در حال اجراست. در این گفتگو با بختیاری همراه شده ایم تا این ایده جذاب را از ابتدا تا اجرا بازخوانی کنیم.
به گزارش پایگاه خبری تحلیلی استاد نیوز، محمد بختیاری فعال محیط زیستی 29 ساله است که در زمینه محیط زیست تحصیل کرده و همین امر سبب شد تا با دغدغه های بیشتری به فکر راه اندازی چنین کمپینی باشد. بختیاری می گوید: « کمپینها به دلیل دغدغه هایی ایجاد می شود که در جامعه و محیط زیست و مردم هست که بعضی ها خاموش شده و بعضی ها به صورت کمپینی در جامعه بلند می شود که شعارشان را فریاد می زنند.»
این فعال محیط زیستی درباره اجرای این کمپین گفت: « کمپین سه شنبه های بدون خودرو هم مثل همه کمپینهای تبلیغاتی و ترویجی ست که برای اجرای آن دوره ده ساله درنظر گرفته شده که بخشی از آن پیش رفته است. تا به امروز حاکمان و مردان دولت تلاش شان بر این بوده که جامعه را به سوی خودرو محوری ببرند و هر شخصی برای خودش خودرو داشته باشد که موفق هم شده اند. بیشتر از پنجاه سال است که اینکار را انجام داده اند تا اینکه معضلات آلودگی هوا، ترافیک، صوتی آنقدر باعث آزار شد که ما جوانان دهه شصت هفتاد به فکر راه اندازی این کمپین باشیم تا حداقل نقش خود را ایفا کرده کنیم.»
البته این طرح در سالهای نخست اجرا با مقاومتهای بسیاری از سوی مردم و دولتمردان مواجه بوده اما با گذشت سه سال از آغاز آن، مقاومتها شکسته و حجم زیادی از راه ها و شریانهای عبوری در شهرها در حداقل چهارده استان بهسازی و مناسب سازی شده است. بختیاری در این باره می گوید: «برای موفقیت هر کمپینی یک بازه ده ساله درنظر گرفته می شود که در حال حاضر نزدیک به سه سال از شروع به کار کمپین می گذرد و تا الان نتایج خوبی حاصل شده که احداث 900 کیلومتر معبر و خط ویژه دوچرخه سواری در سطح 14 استان کشور که عمدتا مربوط به کلانشهرها ست، از جمله اقداماتی بوده که در این زمینه انجام شده است. دیدگاه مدیران شهری و مردم در بیشتر شهرها به سمت گسترش حمل و نقل پاک و بهره مندی از امکانات ناوگان حمل و نقل عمومی پیش رفته و ما توانستیم دیدگاه جامعه و مردم را به این سمت سوق بدهیم و مردم را در صحنه بیاوریم چون این مردم هستند که مسیر شهر را به حاکمان گوشزد می کنند. و در واقع با مطالبه مشخص، شهر را به استفاده و گسترش حمل و نقل عمومی سوق می دهند.»
این فعال محیط زیستی انتخاب روز سه شنبه را بر مبنای مطالعات اجتماعی خواند و گفت:« قبل از اینکه این کمپین راه اندازی شود، مطالعاتی داشتیم که بتوانیم بهترین روز را شناسایی کنیم، با توجه به تحقیقاتی که انجام دادیم مشخص شد که از لحاظ روانی اول هفته مناسب نیست که شروع ساعات اولیه کار است و آخر هفته هم به دلیل مسافرتهای برون شهری و استراحت مردم مناسب نیست و نتیجه گیری بین سه شنبه و چهارشنبه بود که سه شنبه بهترین گزینه انتخاب شد که بتوانیم آمار و ارقام را بهتر بررسی کنیم و بدانیم که کجاها نقص داریم.»
بختیاری فضای مجازی را در ترغیب مردم به گرایش در مورد این کمپین موثر دانست و گفت: « از صفحات مجازی یک پوستر انتخاب کردیم اگر مردم بخواهند از خودروی شخصی استفاده نکنند چطور بتوانند از وسایل حمل و نقل عمومی استفاده کنند و هفته دوم به صورت میدانی پوسترها را به مردم می دادیم و از آنها می خواستیم که از خودروی شخصی کمتر استفاده کنند و عکس بگیرند و ارسال کنند. در هفته اول تولید محتوای خوبی داشتیم هفته دوم هم شهر رفسنجان به ما پیوست و رفته رفته شهرهای مختلف به ما پیوستند و NGO ها و گروههای دوچرخه سواری که در نهایت 215 شهر و 31 استان از جمله سیستان و بلوچستان و روستاهای اطراف آن به این کمپین پیوستند و این ها همه از همبستگی نشات می گیرد، مردم روستا پول گذاشتند و دوچرخه های اشتراکی گرفتند که بتوانند فاصله های دور را تردد کنند.»
مدیر کمپین سه شنبه های بدون خودرو پیوستن بچه ها به این کمپین را از برنامه ریزی های طرح می داند. او می گوید: « دوچرخه برای بچه ها خیلی خوب است. وقتی معابر توسط شهرداری ها مناسب سازی شود کودکان بسیاری می توانند با رعایت اصول ایمنی در این مسیرها دوچرخه سواری کنند. این کمپین برای بجه های روستایی هم خوب است. البته گرایش به دوچرخه در مسافتهای زیاد باید بررسی شود. فاصله مطلوب دوچرخه سواری فاصله 3تا 5کیلومتری در روز است. بیشتر از این میزان به ورزش حرفه ای وارد شده و برای همه اقشار که آمادگی جسمانی لازم را ندارند توصیه نمی شود. »
بختیاری توجه به مودهای متنوع حمل و نقل پاک را برای توسعه شهری و جلوگیری از آلودگی هوا موثر می داند. او می گوید: « دوچرخه سواری پاک ترین مود حمل و نقلی ست. بعد از آن پیاده روی قرار دارد و در ادامه مودهای حمل و نقل عمومی مانند اتوبوس و مترو که البته در شهرهای مختلف متفاوت است، به عنوان مودهای حمل و نقل پاک تعبیر می شوند. در شهر تهران مودهای تلفیقی می تواند تاثیر مثبتی داشته باشد مثل اینکه مسیری را با دوچرخه بروید بعد دوچرخه را سوار مترو یا اتوبوس کنید که موقع پیاده شدن هم دوچرخه را پیاده کنید و مسیری را دومرتبه با دوچرخه بروید که این البته بستگی به ساختار شهری دارد، پیاده روها و خیابانها شیب مناسبی داشته باشد.
پیوستن آدمهای معروف و سلبریتی ها به این کمپین توانسته نقش بسزایی در ترویج آن داشته باشد. بختیاری می گوید: « ما برای پیوستن افراد مختلف به این کمپین برنامه تبلیغی اجرا کردیم. برنامه هایی از تولید محتوا گرفته تا تهیه ویدئو برای پخش در فضای مجازی و تبلیغات شهری و همچنین تبلیغات در بیلبوردهای شهری را داشتیم که بعد از همکاری شهرداری و پلیس راهور در ترغیب شهروندان افراد مختلفی برای پیوستن به این طرح داوطلب شدند. خانم میترا حجار، شهره سلطانی، خانم کامکار، رضا کیانیان، آناهیتا نعمتی، اسحاق جهانگیری، استاندارهای چند استان خراسان رضوی، لرستان، مرکزی، یزد، شهردار مناطق مختلف، شهردار تهران آقای حناچی که هر هفته جان دوباره به این کمپین می دهند.»
بختیاری حضور افراد مشهور، سیاسی و اجرایی را برای اثربخشی این طرح موثر خواند و گفت: « پذیرش این موضوع که یک فرد مسئول و مشهور به کمپین محیط زیستی پیوسته و هر هفته با دوچرخه سواری، وظیفه اجتماعیش را انجام می دهد که ربطی به مسئولیت دولتی و سازمانیش ندارد، می تواند برای همه مردم نقش مشوق داشته باشد. اما باید گفت این مسئله باید بدور از تصمیم گیری های سیاسی و شعارها باشد. باید این اقدام در تصمیم گیری افراد تاثیرگذار باشد و دیدگاه آنها را به سمت حمل و نقل پاک سوق دهد. باید این گرایش در تصمیم گیری ها و شعارها موثر باشد. یعنی شعارمان اتوبان سازی نباشد، ظرفیت شهر دیگر تکمیل شده است، از این به بعد باید به سمت حمل و نقل پاک برویم.»
او شعارزدگی را آفت فعالیت های زیست محیطی می داند و می گوید: « در دهه 45 یا 50 که آمریکا در صنعت خودرو سازی ورشکست شده بود برای برگرداندن صنعت به وضعیت مطلوب، همه خیابانها را عریض کردند و اتوبان سازی کردند تا دوباره صنعت خودرو رونق بگیرد. ما هم برای این کمپین باید بستر مودهای پاک را جایگزین کنیم و بستر را آماده کنیم برای وقتی به حمل و نقل شخصی چراغ سبز نشان بدهیم مسلماً آلودگی صوتی و هوا بیشتر می شود. وقتی که ما زیر ساختها را مهیا کنیم مردم هم با کمی برنامه های فرهنگی و آموزش به سمت حمل و نقل پاک می آیند. من در شهر اراک از کنار مدرسه ای عبور می کردم در کنار خیابان حدود 40 یا 50 عدد دوچرخه به درخت ها بسته شده بود و همچنین داخل حیاط مدرسه و اینها فضای امن ایجاد کرده بودند برای این بچه ها و این مبحث فرهنگی ست که بستر را ایجاد کنی و امنیت سازی کنیم و بعد از مردم بخواهیم تا در اجرای این طرح های محیط زیستی همکاری کنند و قطعا با همکاری نتایج بهتری حاصل می شود.
یعنی ما شعارمان سلامتی و جلوگیری از بیماریهای دیابت و فشار خون هست بعد اگر امنیت ایجاد نکنیم و دانش آموزان ما در معرض خطر تصادف باشند به این ترتیب کار خودمان مشکل دار خواهد شد پس نیاز به بستر سازی داریم و اینکه در بین شهروندان فرهنگ سازی کنیم.»
طرح ملی سه شنبه های بدون خودرو با تکیه بر محوریت استفاده از دوچرخه و با هدف حفظ محیط زیست و کاهش آلودگی هوا از سه سال پیش در شهر اراک آغاز شده و هم اکنون شهرهای بسیاری به این کمپین پیوسته اند. اگرچه این کمپین تا حدودی به حمایتهای دولتی وابسته شده اما باید گفت در شهرهایی موفق بوده که مردم هم پای کار طرح آمده اند.
بختیاری به عنوان یکی از طراحان این ایده، بر اهمیت حضور مردم و ترغیب آنها از طریق اطلاع رسانی و فضای مجازی تاکید دارد و بر همین اساس سایت رسمی 3shanbe.com را برای آگاهی شهروندان طراحی کرده و صفحه اینستاگرام برای اطلاع رسانی اقدامات در شبکه های اجتماعی راه اندازی شده و مورد استقبال هم بوده است.
گفتگو با محمد بختیاری که مبدع یک کمپین محیط زیستی ست موجب می شود بیشتر از هر زمان دیگری به روشهای کم هزینه که برای رفع آلودگی های زمین و هوا موثر است بیندیشیم. اگرچه که سالیانه افراد بسیاری بر اثر آسیبهای ناشی از آلودگی هوا دچار عارضه شده و جان خود را از دست می دهند اما باید گفت که تنها پیوستن به کمپین های اینچنینی و دوچرخه سواری چاره کار نیست. باید به صورت همه جانبه در این مورد اقدام کرد. اگر نمی توانیم به هر دلیلی رکاب بزنیم، بهتر است از ناوگان حمل و نقل عمومی استفاده کنیم. مسیرهای کوتاه را پیاده برویم و کمتر از وسایل نقلیه استفاده کنیم.
